阿塞拜疆语字母

阿塞拜疆语字母（亞塞拜然語：Azərbaycan əlifbası；آذربایجان الفباسی；Азəрбајҹан әлифбасы）有三种：在今天阿塞拜疆共和国使用基于拉丁字母的阿塞拜疆语字母；在苏联时期，阿塞拜疆苏维埃社会主义共和国推行基于西里尔字母的阿塞拜疆语字母，且今天俄罗斯达吉斯坦共和国的阿塞拜疆人仍在使用西里尔字母^[1]；在20世纪之前，阿塞拜疆语普遍采用阿拉伯字母拼写，且今天在伊朗的阿塞拜疆人仍然在使用阿拉伯字母。

当前的拉丁阿塞拜疆语字母

阿塞拜疆语字母的历史和发展

历史上阿塞拜疆语长期使用阿拉伯字母拼写。自19世纪起，如米尔扎·法塔利·阿洪多夫和穆罕默德·阿迦·沙赫塔赫廷斯基（阿塞拜疆语：Məhəmməd ağa Şahtaxtinski）等知识分子便开始致力于为阿塞拜疆语创造拉丁字母系统以取代阿拉伯字母。在1926年于巴库举办的第一届突厥学大会上，拉丁字母改革以101票赞成7票反对获得了压倒性的支持。阿塞拜疆诗人萨麦德·武尔贡宣称“阿塞拜疆人为自己是东方民族中第一个埋葬阿拉伯字母并采用拉丁字母的民族而感到自豪，这一事件写进了我们历史的辉煌篇章中^[2]”。1926年，苏联决定采用通用突厥语字母以取代当时使用的各种阿拉伯字母^[4]。1929年，由苏联资助的新突厥语字母委员会（Yeni türk əlifba komitəsi；Јени түрк əлифба комитəси）在巴库为阿塞拜疆语创造了拉丁字母系统，并希望新的字母能切断苏联境内的阿塞拜疆人与生活在伊朗的阿塞拜疆人的联系^[3]。苏联政权鼓励使用非阿拉伯字母的另一个原因是，他们希望这种文字转变能使阿塞拜疆的穆斯林文化转向世俗化，因为阿塞拜疆语言文字改革早在19世纪就已由阿塞拜疆知识分子提出，不过此改革曾被阿塞拜疆宗教机构拒绝，理由是阿拉伯文字为《古兰经》所采用，是“神圣的、不应被篡改的”^[5]，故此项改革有一定的历史依据。1933年，阿塞拜疆语采用了新的拉丁字母系统，即亚尼亚利夫字母。1938年，字母“Ꞑ/ꞑ”被废除。

1939年，斯大林下令将在苏联使用的拉丁阿塞拜疆语字母改为西里尔字母，以求切断苏联阿塞拜疆人与土耳其国人的联系^[3]。1947年，用于表示俄语借词中的/ts/音的字母“Ц/ц”被废除。1958年，西里尔阿塞拜疆语字母大改，字母“Й/й”被从拉丁字母借来的“Ј/ј”取代，字母“Э/э”、“Ю/ю”、“Я/я”被废除，改以“Ј/ј”与元音字母组合而成的二合字母表示。

1991年，苏联解体，阿塞拜疆独立，新议会通过的首批法律之一便是采用新的拉丁阿塞拜疆语字母。同年12月25日，阿塞拜疆引入新拉丁阿塞拜疆语字母时，选择了带变音符号的“A/a”，即“Ä/ä”来表示/æ/音。然而次年5月16日，该字母被之前的“Ə/ə”取代。

拉丁阿塞拜疆语字母

以下为各历史时期拉丁阿塞拜疆语字母：

• 1929-1933年（初版老拉丁阿塞拜疆语字母）：

  Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, I̡ı̡, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Ꞑꞑ, Nn, Oo, Ɵɵ, Pp, Rr, Ss, Зз, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ

• 1933-1939年（第二版老拉丁阿塞拜疆语字母）：

  Aa, Bʙ, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, Ьь, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Ꞑꞑ (1938年废除), Nn, Oo, Ɵɵ, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ

• 1991-1992年（初版新拉丁阿塞拜疆语字母）：

  Aa, Ää, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

• 1992年至今（当今版新拉丁阿塞拜疆语字母）：

  Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

西里尔阿塞拜疆语字母

以下为各历史时期西里尔阿塞拜疆语字母：

• 1939-1958年（初版西里尔阿塞拜疆语字母）：

  Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Цц (1947年废除), Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Цц, Чч, Ҹҹ, Шш, Ыы, Ээ, Юю, Яя, ʼ (撇号)

• 1958-1991年（第二版西里尔阿塞拜疆语字母）：

  Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Ыы, Јј, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҹҹ, Шш, ʼ (撇号)

阿拉伯阿塞拜疆语字母

以下为伊朗阿塞拜疆人当今正在使用的由波斯字母（基于阿拉伯字母）修改而来的阿塞拜疆语字母：

ی‎ ه‎ و‎ ن‎ م‎ ل‎ گ‎ ک‎ ق‎ ف‎ غ‎ ع‎ ظ‎ ط‎ ض‎ ص‎ ش‎ س‎ ژ‎ ز‎ ر‎ ذ‎ د‎ خ‎ ح‎ چ‎ ج‎ ث‎ ت‎ پ‎ ب‎ ا‎ ء‎
	字体：
	•	Noto Nastaliq Urdu
	•	Scheherazade
	•	Lateef
	•	Noto Naskh Arabic
	•	Markazi Text
	•	Noto Sans Arabic
	•	Baloo Bhaijaan
	•	El Messiri SemiBold
	•	Lemonada Medium
	•	Changa Medium
	•	Mada
	•	Noto Kufi Arabic
	•	Reem Kufi
	•	Lalezar
	•	Jomhuria
	•	Rakkas
16种字体：Noto Nastaliq Urdu、Scheherazade、Lateef、Noto Naskh Arabic、Markazi Text、Noto Sans Arabic、Baloo Bhaijaan、El Messiri SemiBold、Lemonada Medium、Changa Medium、Mada、Noto Kufi Arabic、Reem Kufi、Lalezar、Jomhuria和Rakkas。

各类阿塞拜疆语字母对比

以下为用拉丁字母、西里尔字母和阿拉伯字母拼写的阿塞拜疆国歌和世界人权宣言第一条。

阿塞拜疆国歌：

1992年至今	1991-1992年	1958-1991年	1939-1958年	1933-1939年	1929-1933年	1929年之前
Azərbaycan! Azərbaycan! Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni! Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız! Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz! Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa! Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa! Minlərlə can qurban oldu, Sinən hərbə meydan oldu! Hüququndan keçən əsgər, Hərə bir qəhrəman oldu! Sən olasan gülüstan, Sənə hər an can qurban! Sənə min bir məhəbbət Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməyə, Bayrağını yüksəltməyə Namusunu hifz etməyə, Cümlə gənclər müştaqdır! Şanlı Vətən! Şanlı Vətən! Azərbaycan! Azərbaycan! Azərbaycan! Azərbaycan!	Azärbaycan! Azärbaycan! Ey qähräman övladın şanlı Vätäni! Sändän ötrü can vermäyä cümlä hazırız! Sändän ötrü qan tökmäyä cümlä qadiriz! Üçrängli bayrağınla mäsud yaşa! Üçrängli bayrağınla mäsud yaşa! Minlärlä can qurban oldu, Sinän härbä meydan oldu! Hüququndan keçän äsgär, Härä bir qähräman oldu! Sän olasan gülüstan, Sänä här an can qurban! Sänä min bir mähäbbät Sinämdä tutmuş mäkan! Namusunu hifz etmäyä, Bayrağını yüksältmäyä Namusunu hifz etmäyä, Cümlä gänclär müştaqdır! Şanlı Vätän! Şanlı Vätän! Azärbaycan! Azärbaycan! Azärbaycan! Azärbaycan!	Азәрбајҹан! Азәрбајҹан! Еј гәһрәман өвладын шанлы Вәтәни! Сәндән өтрү ҹан вермәјә ҹүмлә һазырыз! Сәндән өтрү ган төкмәјә ҹүмлә гадириз! Үчрәнҝли бајрағынла мәсуд јаша! Үчрәнҝли бајрағынла мәсуд јаша! Минләрлә ҹан гурбан олду, Синән һәрбә мејдан олду! Һүгугундан кечән әсҝәр, Һәрә бир гәһрәман олду! Сән оласан ҝүлүстан, Сәнә һәр ан ҹан гурбан! Сәнә мин бир мәһәббәт Синәмдә тутмуш мәкан! Намусуну һифз етмәјә, Бајрағыны јүксәлтмәјә Намусуну һифз етмәјә, Ҹүмлә ҝәнҹләр мүштагдыр! Шанлы Вәтән! Шанлы Вәтән! Азәрбајҹан! Азәрбајҹан! Азәрбајҹан! Азәрбајҹан!	Азәрбайҹан! Азәрбайҹан! Эй гәһрәман өвладын шанлы Вәтәни! Сәндән өтрү ҹан вермәйә ҹүмлә һазырыз! Сәндән өтрү ган төкмәйә ҹүмлә гадириз! Үчрәнҝли байрағынла мәсуд яша! Үчрәнҝли байрағынла мәсуд яша! Минләрлә ҹан гурбан олду, Синән һәрбә мейдан олду! Һүгугундан кечән әсҝәр, Һәрә бир гәһрәман олду! Сән оласан ҝүлүстан, Сәнә һәр ан ҹан гурбан! Сәнә мин бир мәһәббәт Синәмдә тутмуш мәкан! Намусуну һифз этмәйә, Байрағыны йүксәлтмәйә Намусуну һифз этмәйә, Ҹүмлә ҝәнҹләр мүштагдыр! Шанлы Вәтән! Шанлы Вәтән! Азәрбайҹан! Азәрбайҹан! Азәрбайҹан! Азәрбайҹан!	Azərʙajçan! Azərʙajçan! Ej qəhrəman ɵvladьn şanlь Vətəni! Səndən ɵtry çan verməjə çymlə hazьrьz! Səndən ɵtry qan tɵkməjə çymlə qadiriz! Ycrəngli ʙajraƣьnla məsud jaşa! Ycrəngli ʙajraƣьnla məsud jaşa! Minlərlə çan qurʙan oldu, Sinən hərʙə mejdan oldu! Hyququndan kecən əsgər, Hərə ʙir qəhrəman oldu! Sən olasan gylystan, Sənə hər an çan qurʙan! Sənə min ʙir məhəʙʙət Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməjə, Bajraƣьnь jyksəltməjə Namusunu hifz etməjə, Çymlə gənçlər myştaqdьr! Şanlь Vətən! Şanlь Vətən! Azərʙajçan! Azərʙajçan! Azərʙajçan! Azərʙajçan!	Azərbajcan! Azərbajcan! Ej kəhrəman ɵvladı̡n зanlı̡ Vətəni! Səndən ɵtru can verməjə cumlə hazı̡rı̡z! Səndən ɵtru kan tɵkməjə cumlə kadiriz! Uçrənƣli bajragı̡nla məsyd jaзa! Uçrənƣli bajragı̡nla məsyd jaзa! Minlərlə can kyrban oldy, Sinən hərbə mejdan oldy! Hukykyndan keçən əsƣər, Hərə bir kəhrəman oldy! Sən olasan ƣulustan, Sənə hər an can kyrban! Sənə min bir məhəbbət Sinəmdə tytmyз məkan! Namysyny hifz etməjə, Bajragı̡nı̡ juksəltməjə Namysyny hifz etməjə, Cumlə ƣənclər muзtakdı̡r! Зanlı̡ Vətən! Зanlı̡ Vətən! Azərbajcan! Azərbajcan! Azərbajcan! Azərbajcan!	!آذربایجان! آذربایجان ای قهرمان اولادین شانلی وطنی سندن اوترو جان ورمه‌یه جومله حاضریز سندن اوتروقان توکمه‌یه جومله قادیریز !اوچ رنگلی بایراقین‌لا مسعود یاشا !اوچ رنگلی بایراقین‌لا مسعود یاشا مینلرله جان قوربان اولدو !سینن حربه میدان اولدو حقوقوندان کچن عسکر !هره بیر قهرمان اولدو !سن اولاسان گولوستان !سنه هرآن جان قوربان سنه مین بیر محبت !سینه‌مده توتموش مکان ناموسونو حیفظ اتمه‌یه بایراقینی یوکسلتمه‌یه ناموسونو حیفظ اتمه‌یه جومله گنجلر موشتاقدیر !شانلی وطن! شانلی وطن !آذربایجان! آذربایجان !آذربایجان! آذربایجان

世界人权宣言第一条：

中文	人人生而自由，在尊严和权利上一律平等。他们赋有理性和良心，并应以兄弟关系的精神相对待。
阿拉伯字母	بوتون اینسانلار لياقت و حوقوقلارىنا گوره آزاد و برابر دوغولارلار. اونلارىن شعورلارى و وىجدانلارى وار و بیر بیرلرینه موناسىبتده قارداشلیق روحوندا داورامالیدیرلار
拉丁字母 (1929—1933年)	Butun insanlar ləjakət və hukykları̡na ƣɵrə azad və bərabər dogylyrlar. Onları̡n зuyrları̡ və vicdanları̡ var və bir-birlərinə munasibətdə kardaзlı̡k ryhynda davranmalı̡dı̡rlar.
拉丁字母 (1933—1939年)	Bytyn insanlar ləjaqət və hyquqlarьna gɵrə azad və вəraвər doƣulurlar. Onlarьn şyurlarь və viçdanlarь var və вir-вirlərinə mynasiвətdə qardaşlьq ruhunda davranmalьdьrlar.
西里尔字母 (1939—1958年)	Бүтүн инсанлар ләягәт вә һүгугларына ҝөрә азад вә бәрабәр доғулурлар. Онларын шүурлары вә виҹданлары вар вә бир-бирләринә мүнасибәтдә гардашлыг руһунда давранмалыдырлар.
西里尔字母 (1958—1991年)	Бүтүн инсанлар ләјагәт вә һүгугларына ҝөрә азад вә бәрабәр доғулурлар. Онларын шүурлары вә виҹданлары вар вә бир-бирләринә мүнасибәтдә гардашлыг руһунда давранмалыдырлар.
拉丁字母 (1991-1992年)	Bütün insanlar läyaqät vä hüquqlarına görä azad vä bärabär doğulurlar. Onların şüurları vä vicdanları var vä bir-birlärinä münasibätdä qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar.
拉丁字母 (1992年至今)	Bütün insanlar ləyaqət və hüquqlarına görə azad və bərabər doğulurlar. Onların şüurları və vicdanları var və bir-birlərinə münasibətdə qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar.
國際音標	byt̪yn̪ in̪s̪ɑ̝n̪ɫ̪ɑ̝ɾ l̪æjɑ̝ːɢæt̪ væ hygugl̪ɑ̝ɾən̪ɑ̝ ɟœɾæ ʔɑ̞ːz̪ɑ̝d̪ væ bæɾɑ̝ːbæɾ d̪ɔʁuɫ̪uɾl̪ˤɑ̝ɾ ɔn̪l̪ɑ̝ɾən̪ ɕyʔuɾl̪ɑ̝ɾə væ vid͡ʑd̪ɑ̝n̪l̪ɑ̝ɾə vɑ̝ɾ væ biɾbiɾlæɾin̪æ myn̪ɑ̝ːs̪ibæt̪̊d̪æ gɑ̝ɾd̪ɑ̝ʃləg ɾuːhun̪d̪ɑ̝ d̪ɑ̝vɾɑ̝n̪mɑ̝lˤəd̪əlɑ̝ɾ

字母对照

阿拉伯字母、拉丁字母和西里尔字母有着不同的字母顺序，下表的字母顺序基于当今版拉丁阿塞拜疆语字母表：

阿塞拜疆语字母对照表

阿拉伯字母	西里尔字母		拉丁字母				國際音標
至1929年	1939–1958年	1958–1991年	1929–1933年	1933–1939年	1991–1992年	1992年至今
آ-ا	А а		A a				/ɑ/
ب	Б б		B b	B ʙ	B b		/b/
ج	Ҹ ҹ		C c	Ç ç	C c		/ʤ/
چ	Ч ч		Ç ç	C c	Ç ç		/ʧ/
د	Д д		D d				/d/
ئ	Е е		E e				/e/
ه-ٱ-اَ	Ә ә		Ə ə		Ä ä	Ə ə	/æ/
ف	Ф ф		F f				/f/
گ	Ҝ ҝ		Ƣ ƣ	G g			/ɟ/
غ	Ғ ғ		G g	Ƣ ƣ	Ğ ğ		/ɣ/
ح,‎ ه	Һ һ		H h				/h/
خ	Х х		X x				/x/
اؽ	Ы ы		Į į	Ь ь	I ı		/ɯ/
ای	И и		I i		İ i		/ɪ/
ژ	Ж ж		Ƶ ƶ		J j		/ʒ/
ک	К к		Q q	K k			/k/, /c/, /ç/
ق	Г г		K k	Q q			/g/
ل	Л л		L l				/l/
م	М м		M m				/m/
ن	Н н		N n				/n/
ؤ^1	-		Ꞑ ꞑ^1		-		/ŋ/
وْ	О о		O o				/o/
ؤ	Ө ө		Ɵ ɵ		Ö ö		/œ/
پ	П п		P p				/p/
ر	Р р		R r				/r/
ث,‎ س,‎ ص	С с		S s				/s/
ش	Ш ш		З з	Ş ş			/ʃ/
ت,‎ ط	Т т		T t				/t/
ۇ	У у		Y y	U u			/u/
ۆ	Ү ү		U u	Y y	Ü ü		/y/
و	В в		V v				/v/
ی	Й й	Ј ј	J j		Y y		/j/
یا	Я я	ЈА jа	ЈА ја		YA ya		/jɑ/
یئ	Е е^2	ЈЕ је	ЈE јe		YE ye		/je/
ائ	Е е^2	Е е	E e				/e/
یوْ	Йо йо	ЈО јо	ЈO јo		YO yo		/jo/
یۇ	Ю ю	ЈУ ју	JY jy	ЈU јu	YU yu		/ju/
ذ,‎ ز,‎ ض,‎ ظ	З з		Z z				/z/
ع,‎ ء	ʼ		-				/ʔ/

1：阿拉伯阿塞拜疆语字母用字母“ڴ”表示/ŋ/音，老拉丁阿塞拜疆语字母也包含了字母“Ꞑ/ꞑ”以表示此音，后此音视作/n/音的音位变体而不细分，字母“Ꞑ/ꞑ”也于1938年废除，之后的西里尔阿塞拜疆语字母与新拉丁阿塞拜疆语字母也不再包含表示此音的字母。

2：在词首及元音后

初版西里尔阿塞拜疆语字母中采用了字母“Ц/ц”用于表示俄语借词中的/ts/音，后于1947年废除。在阿塞拜疆语中，/ts/音通常变为/s/音。

参考文献

1. . [2022-03-10]. （原始内容存档于2018-04-01）. 
2. Wright, Sue (2004), Language Policy and Language Planning, Basingstokes: Palgrave MacMillan.
3. Lynley Hatcher. (PDF). International Journal of the Sociology of Language. 2008-07, 2008 (192): 106 [2022-03-10]. ISSN 1613-3668. doi:10.1515/IJSL.2008.038. （原始内容 (PDF)存档于2016-06-04）. 
4. Clement, Victoria (2005). The politics of script reform in Soviet Turkmenistan: alphabet and national identity formation. Unpublished doctoral thesis, Ohio State University, cited in ^[3]
5. Alakbarov, Farid (2000). Mirza Fatali Akhundov: alphabet reformer before his time. Azer-baijan International, 8(1), 53