维基百科
哈萨克语
哈萨克语（қазақ тілі，qazaq tili，قازاق ٴتىلى，读作 [qɑˈzɑq tɪˈlɪ]），简称哈语，属突厥语系，是哈萨克族所使用的语言。与其他属突厥语系的民族语言相当接近。日常交际，与其语言属突厥语系的其他民族，如维吾尔族、柯尔克孜族、塔塔尔族以及乌孜别克族均不会产生太大的障碍，一般不需要翻译。尤其與吉爾吉斯語和卡拉卡爾帕克語非常相近。据说哈萨克语言是受乌孙语、突厥语以及蒙古语影响的综合产物。
| 哈薩克語 | |
|---|---|
| qazaq tili қазақ тілі قازاق ٴتىلى | |
| 发音 | [qɑˈzɑq tɪˈlɪ] |
| 母语国家和地区 | 哈萨克斯坦、中华人民共和国、蒙古国、俄罗斯、乌兹别克斯坦、吉尔吉斯斯坦 |
| 区域 | 突厥斯坦、北疆、安那托利亞、大呼罗珊、费尔干纳盆地 |
母语使用人数 | 1500萬 （2016年） |
| 語系 | |
| 文字 | 哈薩克字母（拉丁字母、西里尔字母、阿拉伯字母、哈薩克語盲文） |
| 官方地位 | |
| 作为官方语言 | 哈萨克斯坦 俄羅斯 |
| 管理机构 | Kazakh language agency |
| 語言代碼 | |
| ISO 639-1 | kk |
| ISO 639-2 | kaz |
| ISO 639-3 | kaz |
| Glottolog | kaza1248[2] |
| 语言瞭望站 | 44-AAB-cc |
哈薩克語使用地區： 哈薩克語為主要使用語言的地區 哈薩克語為重要少數語言的地區 | |
哈萨克民族是由古代乌孙、突厥、契丹、蒙古等部族在长期相处中发展而成的，因此哈萨克语广泛分布在包括哈萨克斯坦共和国、中国新疆维吾尔自治区以及前苏联地区在内的中亚地区。
哈萨克语元音和谐比较严整，辅音同化现象较多。名词、代词和数词有七个格，比同语族的许多语言多一个造格。语法附加成分的变体较多。动词谓语第一人称单数附加成分除使用第一人称代词形式外，还使用短尾形式-m[-m]。有关畜牧业的词语很丰富。
字母
哈薩克語屬於欽察語支，有把y、i音讀成j音的習慣。於古代使用現已滅絕的突厥字母，中世紀時與阿拉伯帝國接觸並引入伊斯蘭教後開始使用阿拉伯字母，沙俄征服後開始推廣西里尔字母，1940年正式於蘇治哈薩克法定採用，即使於蘇聯解體哈薩克獨立後亦繼續沿用；直至2017年4月12日，時任哈薩克總統努爾蘇丹·納扎爾巴耶夫下令將在全國境內以拉丁字母全面取代西里尔字母[3][4]，並於同年10月27日正式签署法令。根據該法令，拉丁字母將於2025年全面取代西里尔字母[5]。
中國境内的哈薩克族则於伊斯蘭化後一直使用阿拉伯字母，中國政府于1964年起推廣共有24个辅音字母、9个元音字母的拉丁字母新哈萨克文，但成效甚微普及度極低，中國境內哈薩克族現仍通用阿拉伯字母。
哈萨克语拉丁字母与阿拉伯字母（1924年）
哈薩克阿拉伯字母，即中國伊犁哈薩克自治區哈薩克語的官方字母
根據哈薩克斯坦共和國第569號總統令採用的哈薩克拉丁字母表（2017年10月26日）[6]
根據哈薩克斯坦共和國第637號總統令採用的第二版哈薩克拉丁字母表（2018年2月19日）
| 西里爾字母 | 阿拉伯字母 | 拉丁字母(2017) | 中譯 |
|---|---|---|---|
| Барлық адамдар тумасынан азат және қадыр-қасиеті мен құқтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. | بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ٴبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ٴتيىس. | Barlyq adamdar ty'masynan azat ja'ne qadyr-qasi'eti men quqtary ten' bolyp du'ni'ege keledi. Adamdarg'a aqyl-parasat, ar-ojdan berilgen, sondyqtan olar bir-birimen ty'ystyq, bay'yrmaldyq qarym-qatynas jasay'lary ti'is. | 人皆生而自由；在尊嚴及權利上均各平等。人各賦有理性良知，誠應和睦相處，情同手足。 |
语法
格
哈薩克語有七個格，格的詞尾只體現在名詞短語（例如名詞，形容詞，或者名詞化的動詞短語）的最后一個成分。在下面的表中列出幾種情況：以前元音結束，以後元音結束，以前元音/后元音+濁輔音結束，以及以前元音/后元音+清輔音結束的詞。請注意，工具格的后綴並不遵循元音和諧：無論其他的元音是前或后，后綴的輔音都是前元音。
请注意，在哈萨克阿拉伯字母表中，“海木宰” (ٴ ) 不发音，是元音和谐的标志，一般出现在一个单词的开头，表示这个单词中的元音为前元音。单词中有/k/ (к), /q/ (қ), /g/ (г), /ğ/ (ғ) , /e/ (е, э) 时要省略海木宰。[7]
| 格 | 詞素 | 可能的形式 | ٴومىرى 生活 | اۋا空氣 | ٴتۇيىس 法结 | ٴسابىز 胡蘿蔔 | باس頭 | تۇز鹽 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | ٴومىرى | اۋا | ٴتۇيىس | ٴسابىز | باس | تۇز |
| 賓格 | -NIŋ | -نىڭ، -ٴنىڭ، -دىڭ، -ٴدىڭ، -تىڭ، -ٴتىڭ | ٴومىرىنىڭ | اۋانىڭ | ٴتۇيىستىڭ | ٴسابىزدىڭ | باستىڭ | تۇزدىڭ |
| 屬格 | -GA | -گە، -عا، -كە، -قا، -نە، -نا | ومىرىگە | اۋاعا | تۇيىسكە | سابىزگە | باسقا | تۇزعا |
| 與格 | -NI | -ٴنى، -نى، - ٴدى، -دى، - ٴتى، -تى، -ن | ٴومىرىنى | اۋانى | ٴتۇيىستى | ٴسابىزدى | باستى | تۇزدى |
| 方位格 | -DA | -دە، -دا، -تە، -تا | ومىرىدە | اۋانى | تۇيىستە | سابىزدە | باستا | تۇزدا |
| 離格 | -DAn | -دەن، -دان، -تەن، -تان، -نەن، -نان | ومىرىدەن | اۋادان | تۇيىستەن | سابىزدەن | باستان | تۇزدان |
| 工具格 | -Men | -مەن، -بەن، -پەن | ومىرىمەن | اۋامەن | تۇيىسپەن | سابىزبەن | باسپەن | تۇزبەن |
| 格 | 詞素 | 可能的形式 | кеме 船 | ауа 空氣 | шелек 桶 | сәбіз 胡蘿蔔 | бас 頭 | тұз 鹽 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | кеме | ауа | шелек | сәбіз | бас | тұз |
| 賓格 | -NIŋ | -нің, -ның, -дің, -дың, -тің, -тың | кеменің | ауаның | шелектің | сәбіздің | бастың | тұздың |
| 屬格 | -GA | -ге, -ға, -ке, -қа, -не, -на | кемеге | ауаға | шелекке | сәбізге | басқа | тұзға |
| 與格 | -NI | -ні, -ны, -ді, -ды, -ті, -ты, -н | кемені | ауаны | шелекті | сәбізді | басты | тұзды |
| 方位格 | -DA | -де, -да, -те, -та | кемеде | ауада | шелекте | сәбізде | баста | тұзда |
| 離格 | -DAn | -ден, -дан, -тен, -тан, -нен, -нан | кемеден | ауадан | шелектен | сәбізден | бастан | тұздан |
| 工具格 | -Men | -мен(ен) -бен(ен) -пен(ен) | кемемен | ауамен | шелекпен | сәбізбен | баспен | тұзбен |
代詞
哈薩克語有八個人稱代詞：
| 單數 | 複數 | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 哈萨克西里尔字母 (拉丁字母轉寫) | 哈萨克阿拉伯字母 | 汉語 | 哈萨克西里尔字母 (拉丁字母轉寫) | 哈萨克阿拉伯字母 | 汉語 |
| Мен (Men) | مەن | 我 | Біз (Bız) | ٴبىز | 我們 |
| Сен (Sen) | سەن | 你 (非正式) | Сендер (Sender) | سەندەر | 你們 (非正式) |
| Сіз (Sız) | ٴسىز | 你 (正式) | Сіздер (Sızder) | سىزدەر | 你們 (正式) |
| Ол (Ol) | ول | 他/她/它 | Олар (Olar) | ولار | 他們 |
代詞的變位呈現如下。
單數代詞（除了使用複數的用法的сіз）都不規則，而複數代詞規則。不規則形式用黑體標出。
| 主格 | мен مەن | сен سەن | сіз ٴسىز | ол ول | біз ٴبىز | сендер سەندەر | сіздер سىزدەر | олар ولار |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 賓格 | мені مەنى | сені سەنى | сізді ٴسىزدى | оны ونى | бізді ٴبىزدى | сендерді سەندەردى | сіздерді سىزدەردى | оларды ولاردى |
| 屬格 | менің مەنىڭ | сенің سەنىڭ | сіздің ٴسىزدىڭ | оның ونىڭ | біздің ٴبىزدىڭ | сендердің سەندەردىڭ | сіздердің سىزدەردىڭ | олардың ولاردىڭ |
| 與格 | маған ماعان | саған ساعان | сізге سىزگە | оған وعان | бізге بىزگە | сендерге سەندەرگە | сіздерге سىزدەرگە | оларға ولارعا |
| 方位格 | менде مەندە | сенде سەندە | сізде سىزدە | онда وندا | бізде بىزدە | сендерде سەندەردە | сіздерде سىزدەردە | оларда ولاردا |
| 離格 | менен مەنەن | сенен سەنەن | сізден سىزدەن | онан ونان | бізден بىزدەن | сендерден سەندەردەن | сіздерден سىزدەردەن | олардан ولاردان |
| 工具格 | менімен مەنىمەن | сенімен سەنىمەن | сізбен سىزبەن | онымен ونىمەن | бізбен بىزبەن | сендермен سەندەرمەن | сіздермен سىزدەرمەن | олармен ولارمەن |
除了代詞之外， 還有幾類與人稱有關的詞素。
| 代詞 | 係詞 | 屬格詞尾 | 過去時/條件式 | |
|---|---|---|---|---|
| 一 單 | мен مەن | -мын / -мін -مىن / ٴ-مىن | -(ы)м / -(і)м -م / -ىم / ٴ-ىم | -(ы)м -م / -ىم |
| 二 單 | сен سەن | -сың / -сің -سىڭ / ٴ-سىڭ | -(ы)ң / -(і)ң -ڭ / -ىڭ / ٴ-ىڭ | -(ы)ң -ڭ / -ىڭ |
| 二 正式 單 | сіз ٴسىز | -сыз / -сіз -سىز/ ٴ-سىز | -(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز | -(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز |
| 三 單 | ол ول | - - | -(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى | -(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى |
| 一 複 | біз ٴبىز | -мыз / -міз -مىز / ٴ-مىز | -(ы)мыз -مىز / -ىمىز | -(ы)к/-(й)қ -ق/-يق، -ك/-ىك |
| 二 複 | сендер سەندەر | -сыңдар / -сіңдер -سىڭدار / -سىڭدەر | -ларың / -лерің -لارىڭ / -لەرىڭ | -(ы)ңдар / -(і)ңдер -ڭدار / -ڭدەر / -ىڭدار/ -ىڭدەر |
| 二 正式 複 | сіздер سىزدەر | -сыздар / -сіздер -سىزدار / -سىزدەر | -(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز | -(ы)ңыздар / -(і)ңіздер -ڭىزدار / -ڭىزدەر / -ىڭىزدار/ -ىڭىزدەر |
| 三 複 | олар ولار | - - | -лары / -лері -لارى / -لەرى | -(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى |
時/體/語氣
哈薩克語可以表示多種不同的時體氣(時、體，和語氣)的組合， 通過使用不同的動詞形態或者一系列的助動詞（許多被認為是小動詞）。 例如， 哈薩克語的 (未完成) 現在時隨著基本現在時形態變化是否使用以及（普遍的）四個動詞之一是否使用而表示不同的體。
| 哈薩克語 | 體 | 漢譯 |
|---|---|---|
| Жеймін جەيمىن | 非進行體 | "我吃。" |
| Жеп жатырмын جەپ جاتىرمىن | 進行體 | "我正在吃。" |
| Жеп отырмын جەپ وتىرمىن | 進行體/持續體 | "我正在[坐著] 吃。" / "我一直在吃。" |
| Жеп тұрмын جەپ تۇرمىن | 進行體/瞬時體 | "在這一刻我正在吃。" |
| Жеп жүрмін جەپ ٴجۇرمىن | 習慣體/重複體 | "我吃 [例如， 每天在家吃午飯]。" |
言據性
哈薩克語有一個言據性系統， 與動詞變位并不嚴密一致
- تازالاپ تاستاپتى / тазалап тастапты - he cleaned it and I saw the result
- تازالاپ تاستاعان / тазалап тастаған - he cleaned it, I saw the result and verified it with him
- تازالاپ تاستاعان ەكەن / тазалап тастаған екен - he cleaned it and told me, but I probably didn't see the results
- تازالاپ تاستادى / тазалап тастады - he cleaned it and I saw him clean it
- تازالاپ تاستاعانعا ۇقسايدى / тазалап тастағанға ұқсайды - he cleaned it, or so I infer from a result I saw which suggests this
- تازالاپ تاستاعان شىعار / тазалап тастаған шығар - he cleaned it, or so I infer from a result I saw which suggests this
参考文献
- ^ . [2016-02-19]. （原始内容存档于2015-09-25）.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian (编). Kazakh. Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History. 2016.
- ^ Kazakh President Orders Shift Away From Cyrillic Alphabet. RadioFreeEurope/RadioLiberty. [2017-04-12]. （原始内容于2017-07-06）.
- ^ From Я to R: How To Change A Country's Alphabet -- And How Not To （页面存档备份，存于互联网档案馆） Radio Free Europe/Radio Liberty (www.rferl.org). May 16, 2017. Retrieved on 2017-05-18.
- ^ 巴库. 纳扎尔巴耶夫总统签署将用拉丁字母代替哈萨克语字母的法令. 阿新社. 2017-10-27 [2017-10-29]. （原始内容于2022-01-17）.
- ^ О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script]. President of the Republic of Kazakhstan. October 26, 2017 [October 26, 2017]. （原始内容于2017-10-27） （俄语）.
- ^ 7.0 7.1 Nayman, S, Kazakh-Chinese Consice Dictionary (哈汉辞典. قازاقشا - حانزۋشا سوزدىك), Ūlttar Baspasy (ۇلتتار باسپاسى), 1985, ISBN 9787105053520 （Chinese及Kazakh）
延伸閱讀
- Kara, Dávid Somfai, Kazak, Lincom Europa, 2002, ISBN 9783895864704
- Mark Kirchner: "Kazakh and Karakalpak". In: The Turkic languages. Ed. by Lars Johanson and É. Á. Csató. London [u.a.] : Routledge, 1998. (Routledge language family descriptions). S.318-332.
外部連結
| 维基百科提供如下语言版本：哈萨克语维基百科 |